Sokaklarda Mızıka Çalma Çocuk

Sokaklarda Mızıka Çalma Çocuk

Boynuna o yeşil fuları sarma çocuk 

Gece trenlerine binme, kaybolursun 

Sokaklarda mızıka çalma çocuk 

Vurulursun...

Attila İlhan

Fyodor Mihayloviç Dostoyevski

• Dostoyevski kitaplığı

Çocukluk

    Fedor Mihaloviç Dostoyevski, 1821 yılının 30 Ekim’inde dünyaya gelir. 4 Kasım günü Piyer-ve-Pol Klisesi’nde vaftiz edilir ve annesi tarafından büyük babasının adı olan ‘’ Fedor ‘’ adı verilir kendisine. Babası soylu bir aileden gelen sinirli bir doktor, annesi naif yapılı tüccar bir babanın kızıdır. Dünyaya gözlerini açtığı ev,  bahçe ortasında, mimarisi imparatorluk tarzında tek katlı bir evdir. Evlerinin bahçesini çevreleyen demir parmaklıkların ardında babasının çalıştığı hastane olan ‘’ yoksullar hastanesi ( Mari Hastanesi) ‘’ vardır. Ev, hastanenin bir uzantısıdır adeta. Çocukların girmesinin baba tarafından yasaklandığı bu hastane insanda derin acıma duyguları yaratan bir başka evrendir adeta. Dostoyevski’nin doğum tarihi kilise kayıtlarında var olmasına rağmen bilinmeyen bir sebepten kendi yaşını bir yaş küçültür yıllar yıllar sonra. Ağabeyi Michael 1820 yılında dünyaya gelmiştir. Fyodor’dan sonra kardeşleri Varvara ve Andrei dünyaya gelir. Kısa bir aradan sonra Vera, Nicholas ve son olarak Alexandra ailenin birer parçası olurlar.

    Dostoyevskiler’in evi iki oda bir sofadan oluşur sadece. Kırık dökük bir bölme sofayı ikiye ayırır. Bu ayrık sofa iki kardeşe aittir artık. Penceresiz, duvarları koyu renkte boyanmış bu oda yıllarca Dostoyevski’nin roman kahramanlarına da ev sahipliği yapacaktır. ‘’ Kapalı bir odada ‘’ der kahramanlarından biri ‘’ düşünceler bile kapalı oluyor.’’  Aile, akşamları masa başında toplanır katı kurallar çerçevesinde yemeklerini yer, yüksek sesli okuma saatleri yaparlardı. Küçük Fedor zorunlu bu saatlerde Puşkin’den koşuklar okurdu. Babası ve annesi Rusya Tarihi’ni, Derjavin’in Kasideler’ini, Jukovcki’nin şiirlerini okurlardı. Babası o kadar sinirliydi ki, öğlen vaktinde kestirmek için kanepeye uzandığında başında sürekli bir nöbetçi olur, onu uyandırabilecek sinekleri kovalardı. Andre Dostoyevski anılarında ‘’ Bir sineği kaçıranın vay haline ! ‘’ diye yazmıştır bu durumu. 

Stefan Zweig Dostoyevski’nin o yılları için şöyle der:

    ‘’ ‘Çocukluğunu’ demeye dili varmıyor insanın, çünkü çocukluk diye bir şey yoktur onun hayatında. Dostoyevski hiçbir zaman çocukluğundan söz etmemiştir, susması, hep utançtan veya başkasında acıma duygusu uyandırmaktan ürken bir gururdan ileri gelmektedir. Bazı şairler çocukluk anılarıyla ilgili neşeli anılardan, güzel hatıralardan, tatlı hüzünlerden söz ederler: Dostoyevski’nin hayat hikayesinde ise bu noktada büyük bir boşluk vardır. Bununla birlikte, yaratmış olduğu çocuk tiplerine dikkatlice bakacak olursak, çocukluğu hakkında bir fikir edinebiliriz. Kolya gibi vaktinden önce gelişmiş, hayal gücü harikalar yaratacak derecede güçlü, titrek bir alevle, bir şeyler yapmak, büyük bir adam olmak arzusu ile yanıp tutuşan, şiddetli ama çocukça bir bağnazlıkla kendi kendini aşmak ve bütün insanlık için acı çekmek isteyen bir çocuktu herhalde. ‘’ ( Üç Büyük Usta, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, Nisan 1995 )

      Aşırı duygusal, kıskanç bir baba ile onu sürekli telkin ve teselli etmeye çalışan bir annenin varlığı içinde akşam okumalarının ardından penceresiz, duvarlarla örülü odalarına kapanıyordu Fedor ve ağabeyi. Bu yalnızlık sadece çocuğun yalnızlığından ibaret değildi. Topyekûn bir yalnızlıktı bu evde yaşanan. Delikanlı'da kahraman şöyle der : '' Hiçbir türlü topluma alışık değilim. Okulda dostlarım vardı, ama çok azdı bu dostlarım. Kendim için bir köşe yaptım ve orada yaşadım.'' Bu satırlar yazarın çocukluğunun özeti niteliğindedir. Kendisi gibi ailesi de içe kapanıktır Fedor'un. O dönemin şaşalı sosyete hayatına rağmen Dostoyevski’ler kendi içlerine kapanık bir halde hayatlarını devam ettirirler. İlişkileri dış dünyayla yok denecek kadar azdı. Hiçbir arkadaşı yoktu Fedor’un. Zaten olsa bile eve girmesi yasaktı. Bu ayrıntı hem edebi olarak hem de Dostoyevski’nin kendi hayatı bakımında oldukça etkileyicidir. Çünkü onun yapıtlarında da kendi hayatında da kalabalık bir düzen hiçbir zaman kurulamamıştır. Asla rastlantısal ilişkilere yer yoktu ne hayatında ne yapıtlarında. ( beyaz geceler romanı burada bir istisna olarak karşımıza çıkmaktadır. Melodramın en güzel örneklerinden sayılan bu roman tesadüflere yer veren bir Dostoyevski yapıtıdır.) O, her zaman tıpkı aile ilişkilerinde olduğu gibi ciddi ve içten ilişkiler kurmaya çalışıyor sadece eğlence ve geçici vakitler için yaratılan ilişkilerden kaçıyor / beceremiyordu. İnsan ilişkilerinde hep çok şey veren ve çok şey isteyen kişi olmuştu ve bu onun içi ciddi kıskançlıklar, titizlikler ve duygusallıklar demekti. Her karşılaştığı insanı ağabeyi gibi görüyordu. Çünkü yıllarca bildiği tek ilişki şekli buydu. Kuşkusuz çocukluk yılları için mutlu veya mutsuz diye bir tanımlamaya girişmek yersiz ve kesin bir yagı niteliğinde kaçacaktır. ''Alışagelmişin dışında kapalı zamanlar.'' Demek daha doğru olacaktır.

   Şehirlidir Dostoyevski. Şehirde doğmuş ve büyümüştür. Onun hayatında ve romanlarında aynı dönemin yazarları olan Turgenyev, Tolstoy ya da Maksim Gorki’de olduğu gibi geniş doğa betimlemeleri yoktur. Doğa onun için yalnız bir dekor olarak konulmuştur romanlarına. Onun kahramanları her zaman şehrin sisli, yalnız, gürültülü, karışık, yağmurlu caddelerinde dolaşırlar ve tavan aralarında yaşarlar. Pencereli bir ev, çocukluk neşesi kadar uzaktır Dostoyevski’ye.

    Çehov’dan önceki bütün ondukuzuncu yüzyıl büyük yazarlarının içinde sadece Dostoyevski tamimiyle ‘‘modern’‘dir. Rus kast sistemi içerisinde ‘‘soylu’’ bir ailedir Dostoyevski ailesi. Bir çeşit, Batı Avrupa burjuvasına benzemektedir hayatları. Yine de Dostoyevski'nin kendisinde ve roman kahramanlarında sıkça rastladığımız '' gurur '' aileyi kendi kapıları ardına saklamıştır.

Darovoya Köyü

    Fyodor on yaşındayken, ( 1831 ) ailesi Moskova’dan 150 verst uzaklıkta, Tula’da, Darovoya isimli bir  köyde çiftlik sahibi oldular. Yazlar anne Mari Fedorovna ve çocuklar için burada geçmeye başladı. Üç odalı, cephesi ormana bakan güzel bir yerdi burası ve Dostoyevski için babasının sert ve acımasız davranışlarından uzaklaşabildiği bir yer haline gelmişti. ( bkz: tree of life) Babası yalnızca Temmuz ayından itibaren gelebiliyordu yazlığa ve bu ziyaretleri de ancak iki gün sürebiliyordu. 

Sevmek İçin Geç Ölmek İçin Erken

         Sevmek İçin Geç Ölmek İçin Erken

akşamın acı su karanlığı içinden 
soğuk kadife teması yalnızlığın 
şuh bir kahkaha balkonun birinden 
gizli işareti midir bir başlangıcın 

sevmek için geç ölmek için erken 

başbaşa çay elele yürümek derken 
boğaz vapurları mı iskele sancak 
telefonda kaybolmak sesini beklerken 
insan insanı yeniler doğrudur ancak 

sevmek için geç ölmek için erken 

içimdeki gökkuşağı besbelli neden 
bulutların içinden kuşlar yağıyor 
bir şiire başlarsın birini bitirmeden 
hiç kimse gözlerine inanamıyor 

sevmek için geç ölmek için erken 

sevmek sevildiğini bile farketmeden 
yaklaştıkça ölüm soğuk bir yağmur gibi 
sevmek zehir zemberek ve yürekten 
gecikerek de olsa vuruşur gibi 

sevmek için geç ölmek için erken

Attila İlhan